Günümüzde öğretim kurumları ilk, orta ve yüksek öğretim kurumları olarak üçe ayrılmakta ve liseler ortaöğretim kurumu olarak geçmektedir. İlköğretim okulları ikinci kademesini oluşturan sınıflar yakın bir zamana kadar ortaokul olarak liselerin bünyesinde bulunmakta ve orta öğretim kurumu sayılmaktaydı. Bu nedenle okulumuzun tarihçesinin temeli, Ayvalık Ortaokulu ile başlar. Bu tarihçe aynı zamanda Ayvalık‘ta Cumhuriyet dönemi ortaöğretimin tarihçesini de oluşturmaktadır.
1925 yılında Ayvalık Türk Ocağı kimsesiz ve fakir çocukların yiyip içmelerini aynı zamanda öğrenimlerini sağlamak düşüncesiyle öksüz yurdu açmayı kararlaştırdı. Bu fikrin en hararetli savunucusu Doktor Fazıl Doğan Bey’in girişimleriyle aynı yıl “Ayvalık Türk Ocağı Öksüz Yurdu Sanat Mektebi “ adı altında özel yatılı ilkokul açıldı. Hamdibey mahallesi altı numaralı evde öğretime açılan okulun yirmi yatılı, kırk yedi gündüzlü olmak üzere altmış yedi öğrencisi vardı. Okulda öğrencilere kültür derslerinin yanı sıra marangozluk, terzilik, demircilik meslekleri de öğretiliyordu. 1926’da ilkokullarda meslek derslerinin kaldırılması üzerine mevcut öğrenci ve malzeme Milli Eğitim Bakanlığı’na devredildi.
Kurucu Doktor Fazıl Doğan Bey ilkokul eğitimlerini tamamlayıp başka okula gidemeyen öğrencileri meslek sahibi yapmak ve eğitimlerini ilerletmek amacıyla, 1927 yılında aldığı izinle, okulun adını “Muhtelit İkmal Meslek Mektebi” (Karma Olgunlaşma Meslek Okulu) ne çevirdi. 1927 – 1928 öğretim yılına bu isimle başlayan okula ticaret meslek eğitimi de ilave edildi. Doktor Fazıl Doğan, tüccar Sadık Bigat, avukat Hilmi İsmail, Belediye Başkanı Namık Esmer, Doktor Seyfettin ve Muhip Özyiğit’ten oluşan idare heyeti okulun ortaöğretim seviyesinde hizmet vermesi için üstün çaba gösterdi. 1929’da okulun adı “Ayvalık Türk Ocağı Muhtelit Orta Mektebi “ne çevrildi ve Milli Eğitim Bakanlığı’ndan resmi ortaokul programını takip etmesi izni alındı.1931 yılında Türk Ocakları kaldırılınca “Ayvalık Hususi Orta Mektebi” adı ile okul müstakil kaldı. Yönetim ve öğretimdeki ciddiyet, kuruluşun-dan beri Milli Eğitim Bakanlığı’nın takdirini kazandığından ortaokul 1933 yılında resmi oldu.
Özel olduğu dört yıl boyunca kırk dokuz mezun verdi. İlerleyen yıllarda mevcut binanın yetersizliği üzerine o zamana kadar askeri hastane ve askerlik şubesi olarak kullanılan bina (Sakarya i.ö.o. ikinci kademe binası) onarılarak ortaokul haline getirildi.1936 –1937 senesinde yeni binada 264 mevcutla öğretime başlandı.
1954 yılında ayvalıkta bir lisenin kurulması için “Lise Yaptırma ve Yaşatma derneği” kuruldu. Ayvalık belediyesi, buna bir katkıda bulunmak amacıyla eski garaj yerini (bugünkü öğretmen evi ve arkasındaki dersliklerin bulunduğu alan) bu derneğe bağışladı. Zamanın kaymakamı Zekai Gümüşdiş ile belediye başkanı Faruk Saylam ve belediye meclisinin gösterdiği çabayla ofis unlarına çuval başına bir lira, sinema biletlerine de 25 kuruş ilave edildi. İyiliksever halkımız bunu anlayışla karşıladı.
Dernek Ahmet Cemil Erener’in başkanlığında, gerek yönetim kurulunda görev alarak gerekse önceleri özel olduğu için liseyi kendi adına tescil ettirerek büyük çaba gösteren eczacı Niyazi Üke, Faruk Saylam, Mustafa Karal ve Emin Süner ‘in olağanüstü çabalarıyla okulun ilk binasını (bugünkü öğretmenevi) tamamladı.
Üç derslik ve bir idare odasından oluşan okul, seksen dört öğrenci ile 1959-1960 öğretim yılında “Ayvalık Özel Lisesi “ olarak eğitime başladı. Özel liseye; 01/12/1959 – 06/08/1960 tarihleri arasında Sabahat Karakaplan, 01/10/1960 – 28/03/1961 tarihleri arasında Faik Karaözbek, 18/04/1961 tarihinden itibaren vekaleten, 02/12/1961 tarihinden itibaren asaleten İclal Erman müdürlük yaptı. Derslere ilk başlarda ortaokuldan gelen öğretmenler girdiyse de daha sonra bu öğretmenlerin çoğunun geri çekilmesiyle okulun eğitim kadrosu şu isimlerden oluştu. Faik Karaözbek (askerlik), İclal Erman ( ) Zeki Önen (kimya), Mevlüt Karakaş (beden eğitimi), Celal Olgaç (beden eğitimi), Cafer Cengiz (matematik), Doktor Yalçın Sağun (biyoloji), avukat Mustafa Karal (tarih, psikoloji), Feridun Onursal (fizik), Muhittin Abbas (resim –iş),Yılmaz Gültekin (resim, sanat tarihi),’ten oluşmaktaydı.
Ayvalık’ta bir lisenin gerektiğine inananların başında gelenlerden İhsan Eşsiz dört yüz ağaçlık zeytinliğini bağışladı. Bu bağış ile lisenin arka kısmına altı sınıflık “ İhsan Eşsiz pavyonu” yapılarak şubat 1963’de hizmete girdi.
Zamanın Balıkesir milletvekili Vacit Asena ve ortaokul müdürü Kemal Demirer’in çabalarıyla özel lisenin denkliği tasdik ettirildi. Daha sonra zamanın Milli Eğitim Bakanı Ahmet Tahtakılıç’ın katkılarıyla 1963 yılında Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlanarak resmi lise oldu. Okulun resmi olmasıyla Ayvalık Ortaokulu müdürü Salih Şahin, müdürlüğe getirilerek lise ve ortaokul birleşti. 1963 eylül mezunları resmi lise diploması ile ilk mezunlar oldular.
1963–1969 yılları arasında ortaokul ve lise arasında kalan özel mülkiyete ait arazi ve evler kamulaştırılarak bugünkü lise binası tamamlandı. Bina 1969–1970 yılı ikinci döneminde hizmete girdi.
Zorunlu ilköğretimin sekiz yıla çıkarılması ile 1993 – 1994 öğretim yılında ortaokul kısmı liseden ayrılarak Sakarya İlkokulu ile birleştirildi.
1994–1995 öğretim yılında yabancı dil öğreniminin yaygınlaştırılması amacıyla oluşturulan “Yabancı Dil Ağırlıklı Lise” lerden birisi de okulumuz bünyesinde açıldı. 2005/2006 Öğretim yılından itibaren Yabancı Dil Ağırlıklı Liselerin kapatılması ve liselerin dört yıla çıkarılması sonucu 2007/2008 öğretim yılında Yabancı Dil Ağırlıklı Liselerin son mezunlarını verildi.
Ayvalık Lisesi kuruluşundan günümüze cumhuriyet ve ilkeleri ile özdeşleşmiş, Türk milli eğitiminin gözde okullarından biri olarak milli eğitimdeki yeni gelişmelere her zaman rehber olmuştur. Bugün de Türkiye’nin önder okullarından biri olarak gelecek yıllarda eğitimdeki gelişmelere yön verecektir.
